Trước thực trạng xóa trắng các thang âm cồng chiêng cổ truyền, 2 năm qua, 9 lớp chỉnh âm cồng chiêng đã được gấp rút tiến hành trên địa bàn 2 tỉnh Kon Tum và Gia Lai. Sẽ thấy 2 nguy cơ rõ rệt:

1. Một là dàn chiêng sai âm (phô), chuyện này sẽ dễ dàng được khắc phục với phương pháp căn chỉnh theo các thông số khoa học, được tập huấn ở các lớp chỉnh âm.


2. Hai là dàn chiêng lai Tây (tức gò theo thang bình quân của guitare, piano, organ…). Trên thực tế, thang bình quân đã tràn ngập đời sống âm nhạc thời nay, chúng ta được tiếp xúc với hệ âm Tây ngay từ tấm bé. Nên giờ đây tơ rưng cải tiến 3 dàn (cromatic), klong put cải tiến, đàn đá chế tác cải tiến… đã nghiễm nhiên được xem như “chất nhạc đại diện Tây Nguyên”, dù về mặt khoa học âm nhạc, đó chỉ là “Tây Nguyên fake”!

Tiếp xúc với học viên đến từ các huyện lỵ, vùng sâu vùng xa, càng thấy rõ nguy cơ biến mất của thang âm cổ truyền là có thật. Nhiều vùng đã bán sạch những dàn chiêng cổ. Thay vào đó, đồng bào giờ đây thích chơi dàn chiêng cải tiến được gò chỉnh theo thang âm bình quân (Do, Re, Mi…), được treo tòn ten trên chiếc sào dài do 1 hay 2 người chơi.

Vừa qua, tâm sự với tôi, một số nghệ nhân chỉnh chiêng đang hành nghề chia sẻ, rằng họ đi chỉnh âm cồng chiêng ở các buôn làng, nhiều nơi đồng bào không còn thích nghe thang âm cổ truyền, mà yêu cầu người chỉnh chiêng phải căn chỉnh theo đúng… nốt của thang âm Tây! Xem ra, vấn đề bảo tồn nguyên vẹn hệ âm độc đáo của cồng chiêng Tây Nguyên trở nên khá nan giải?!

Hãy xem video dưới đây, cùng 1 bài chiêng, phần đầu chơi bằng dàn cồng chiêng cải tiến theo thang bình quân, phần sau chơi trên dàn cồng chiêng đã căn chỉnh theo đúng thang âm cổ truyền của người Xơ Đăng, sẽ thấy sự khác biệt rõ rệt giữa 2 dàn chiêng.

PS: Người chỉnh âm và diễn tấu trong phần đầu là Đinh Hlich - một nghệ nhân tài năng người Bahnar ở Kông Chro - Gia Lai. Còn dàn chiêng cổ truyền được căn chỉnh và diễn tấu bởi các nghệ nhân Giẻ Triêng trong lớp tập huấn ở Ngọc Hồi - Kon Tum.