Việt Nam một
thời để nhớ
TRƯỜNG ÁO TÍM SÀI G̉N NGÀY
XƯA
Nam Sơn Trần Văn
Chi
Giáo Dục Sài G̣n khởi
đầu với chữ Nho. Pháp chiếm Sài G̣n vào năm
1858, thiết lập giáo dục chữ quốc ngữ
năm 1878, Nho học Sài G̣n chấm dứt từ
đấy! Có thể chia Nho học Sài G̣n thành 4 thời
kỳ:
1-Thời Sơ Khai từ
năm 1698- là năm Nguyễn Hữu Cảnh vào lập Sài
G̣n, đến năm 1788- là năm Nguyễn Ánh khắc
phục Gia Định. Lúc nầy dân chúng lưu tán, giáo
dục Sài G̣n bấy giờ xoay nhà Nho Vơ Trường
Toản.
2- Thời kỳ Xây Dựng
nền móng: tính từ lúc Nguyễn Ánh chiếm lại
được Gia Định năm 1789, Chúa cho mở các
khóa khảo thí, học tṛ nào được chọn sẽ
miễn trừ binh dịch, và sau có mở ra 2 kỳ thi
chọn nhơn tài vào năm 1791 và 1796.
3- Thời kỳ Phát Triển:
1802 đến 1858. Sau khi lên ngôi, Gia Long thống nhứt
giáo dục Nho học. Măi đến năm 1813 Gia
Định mới có khóa thi Hương đầu tiên.
Đến năm 1859 Pháp chiếm Sài G̣n, trường thi
Hương Gia Định dời về An Giang, và khóa thi Hương
tổ chức tại đây vào năm 1864 là khóa thi
Hương cuối cùng.
Trước sau, Gia
Định tổ chức được 20 khóa thi
Hương và có 270 người đậu Cử
Nhơn.
4-Thời kỳ suy tàn. Từ
năm 1859, Pháp chiếm Gia Định, đến năm
1878 là năm Pháp thiết
lập hệ thống trường Cao Đẳng Tiểu
Học 3 năm, dạy bằng chữ quốc ngữ
nhưng vẫn c̣n duy tŕ chữ Hán.
Cho tới
đầu thế kỷ XX, giáo dục Sài G̣n tuy trải
qua mấy thập niên niên “Tân học” với chữ
quốc ngữ rôi, nhưng người Sài G̣n c̣n nặng
“tinh thần Nho giáo
trong giáo dục. Và giáo dục Sài G̣n lúc nầy chưa xóa
được tánh “trọng nam khinh nữ”, không chú
trọng đúng mức đến nữ
giới.
Đến năm 1908, một số trí thức Việt Nam ở Sài G̣n đề
nghị chính quyền Pháp thành lập một ngôi
trường dành cho nữ giới. Một trong những
người nầy là Ông Bùi Quang Chiêu.
Bùi Quang Chiêu và trường Áo
Tím
Bùi Quang Chiêu (1873-1945)
ngưới Mỏ Cày, Bến Tre, sanh trong gia đ́nh có
truyền thống Nho học. Ông học Trung học Mỹ
Tho, Chasseloup Laubat Sài G̣n rồi hoàn tất Trung học
tại Alger, thủ đô nước Algerie lúc nầy
thuộc địa Pháp. Trong thời gian học tại
Algerie, người học tṛ Bùi Quang Chiêu nhận
được sự bảo đảm trách nhiệm
(correspondant) của Hàm Nghi, vị hoàng đế Việt Nam
bị Pháp lưu đày tại đây! Và nhờ vậy Bùi
Quang Chiêu là người Việt Nam duy nhứt bấy
giờ có dịp gần gũi và học được
“tinh thần yêu nước” nơi vua Hàm Nghi.
Học xong trung học, Bùi
Quang Chiêu được học bổng sang Pháp, tại
đây Ông tốt nghiệp kỷ sư nông nghiệp năm
1897. Về nước thời gian đầu làm việc
tại Bắc Kỳ, lúc nầy lần đầu tiên Ông
hoạt động với chức Hội trưởng Nam
Kỳ Đồng hương Tương Tế hội.
Về Nam, Bùi Quang Chiêu làm
Hội trưởng Hội khuyến học Nam Kỳ, và
cùng với các nhà trí thức yêu nước như
Dương Văn Giáo, Diệp Văn Kỳ, Nguyễn Phan
Long, BS Nguyễn Văn Thinh…thành lập đảng Lập
Hiến Đông Dương: Đ̣i hỏi Việt Nam
tự trị bước đầu, để rồi
đi đến thể chế Quân chủ Lập Hiến.
Bùi Quang Chiêu đắc cử
Phó Chủ Tịch Hội Đồng Quản Hạt,
được bầu làm thành viên Hội Đồng
Cải cách Tiền Tệ Đông Dương và là
người tích cực vận động phong trào Duy Tân
ở Nam Kỳ.
Mật thám Pháp coi Bùi Quang Chiêu
là “kẻ thù nguy hiểm”, Việt Minh kết tội ông là “Việt gian”.
Cuối cùng Bùi Quang Chiêu cùng 4 người con trai bị Việt
Minh thủ tiêu tại Chợ Đêm ngày 29-9-1945. Năm
ấy ông 72 tuổi!
Năm sau, 1909, Hội
đồng Quản Hạt chấp thuận đề
nghị của Bùi Quang Chiêu và các trí thức, về việc
xây một ngôi trường dành riêng cho nữ giới
tại Sài G̣n.
Do chưa có kinh phí nên Bùi Quang Chiêu
là người tích cực đóng góp tài chánh và tổ
chức lạc quyên gây quỷ xây trường.
Bốn năm sau, khi cuộc
lạc quyên gom đủ tiền,một buổi lễ
đặt viên đá đầu tiên được tổ
chức ngày 6/11/1913 với sự chủ tọa của Toàn
quyền Pháp tại Đông Dương là Albert Sarraut.
Một dăy nhà đầu tiên của
trường được xây trên khu đất rộng
ở đại lộ Legrand de la Liraye, trước 75 có
tên là đường Phan Thanh Giản, nay là
đường Điện Biên Phủ. Nhiều vật
liệu xây dựng được chở từ Pháp sang,
trong đó có ngói nung màu đỏ phía dưới có khắc
chữ "Marseille".
Trường
Áo Tím Sài G̣n ngày xưa, c̣n đâu!
Năm 1915,
trường xây dựng xong và khai giảng năm
đầu tiên. Ông Ernest Nestor
Roume là Toàn Quyền Đông Dương và
Thống đốc Courbeil là người cắt băng
khánh thành và tuyên bố khai giảng khóa đầu tiên
cấp Tiểu Học, với chỉ có 42 nữ sinh.
Ban Tổ chức đề nghị
đồng phục cho nữ sinh là áo dài màu tím, "tượng
trưng cho đức tính đoan trang, kín đáo và khiêm
nhường của người thiếu nữ Việt Nam".
Trường có tên là Trường Áo Tím là vậy.
Nữ sinh của trường lúc nầy
đều cư ngụ ở Sài G̣n và vùng lân cận, măi
về sau mới có cư xá dành cho nữ sinh đến
từ các tỉnh.
Trường dạy ba cấp ở bực
Tiểu học như: Đồng ấu (Enfantin), Cao
đẳng (Supérieur), năm cuối Sơ học. Học
sinh phải thi lấy Chứng chỉ Căn bản Giáo
dục sau khi tốt nghiệp năm cuối Sơ Học.
Năm 1918, v́ số
lượng học sinh gia tăng, trường xây dựng
thêm một ṭa nhà thứ hai song song với ṭa nhà cũ. Ṭa
nhà mới, tầng dưới dùng làm cư xá cho các học
sinh xa nhà, phía sau là bịnh xá, pḥng giặt
và nhà bếp.
Nơi đây đồng thời cũng là nơi giảng
dạy các môn nữ công gia chánh và thêu thùa cho nữ sinh Áo
tím.
Đến tháng 9
năm 1922,
trường nâng lên thành trường Trung Học
đệ Nhứt Cấp. Albert Sarraut
bấy giờ là Toàn Quyền đến khai giảng
lớp đầu tiên của bậc Trung học Đệ
nhất Cấp. Trường đổi tên là COLLÈGE DES
JEUNES FILLES INDIGÈNES (Trường Con Gái Bản Xứ). Và
mặc dầu có một phiên đá cẩm thạch khắc
chữ COLLÈGE DES JEUNES FILLES INDIGÈNES dựng lên
trước cổng trường, nhưng người Sài
G̣n vẫn gọi với cái tên Trường Áo Tím.
Hiệu trường đầu tiên là
một cô giáo người Pháp tên là Lagrange.
Để được vào học,
học sinh phải vượt qua kỳ thi tuyển.
Thời gian nầy tiếng Pháp
được dạy từ cấp lớp căn
bản cho đến bậc trung học đệ nhất
cấp, trong khi tiếng Việt chỉ được
dạy mỗi tuần 2 tiếng trong giờ Việt
Văn.
Trong trường, nữ sinh chỉ
được dùng tiếng Pháp để giao tiếp, không
được dùng tiếng Việt.
Năm 1940, v́ quân Nhựt
chiếm đóng cơ sở của Trường,
rồi sau đó đến quân đội
Anh, nên
trường dời về trường tiểu học
Đồ Chiểu Tân Định. Cũng trong năm nầy, v́
muốn xóa tàn tích Pháp nên trường đổi tên là
Collège Gia Long, rồi Lycée Gia Long.
Tên nữ trung học Gia Long với lịch
sử như thế và tồn tại măi đến năm
1975.
Năm 1947, Khi được người
Anh trao trả, trường bị hư hại nhiều
đến nổi vị hiệu trưởng lâm thời
phải vận động quyên góp tài chính để tu
sửa trường.
Năm 1949, trường lại được
mở rộng: một ṭa nhà hai tầng được xây
mới ở đường Bà Huyện Thanh Quan để
đáp ứng số lượng học sinh ngày càng
tăng.
Năm 1950 lần đầu tiên hiệu
trưởng là người Việt đồng thời
cũng là một cựu nữ sinh của trường là
cô Nguyễn Thị Châu. Đến 1952, chương tŕnh
giáo dục Việt Nam dần thay thế chương tŕnh
giáo dục Pháp. Học sinh phải học cả
hai ngoại ngữ là Anh-Pháp song song. Kỳ thi tuyển vào
trường lúc nầy càng khó hơn trước v́ thí sinh
đến từ khắp nơi trong miền Nam. Thí dụ
năm 1971 có 8,000 học sinh dự
thi nhưng chỉ có 819 em chấm đậu.
Năm 1953, đồng phục
trường đổi từ áo dài tím sang áo dài trắng
với phù hiệu là Bông Mai Vàng được may lên trên áo,
đồng thời sau đó chương tŕnh giáo dục
bằng tiếng Pháp của trường cũng
được đổi sang tiếng Việt hoàn toàn. Và
tên trường Áo Tím từ đây chỉ c̣n là hoài
niệm!
Trường vẫn tiếp tục phát
triển: 1964 trường bỏ chế độ nội
trú, sửa các pḥng ở thành pḥng học với tổng
cộng 3,000 học sinh. Chia ra 55 lớp từ đệ
Tứ đến đệ Nhứt học buổi sáng; và
45 lớp từ đệ Thất đến đệ
Ngũ học buổi chiều . Năm 1965, trường
xây thêm thư viện.
Sau 30 tháng 4 năm 1975, trường Gia Long
bị xóa tên!
Hiệu trưởng: từ
đầu đến năm 1975.
1914-1920 : Cô Lagrange
1920-1922 : Cô Lorenzi
1922-1926 : Cô Pascalini
1926-1942 : Cô Saint Marty
1942-1945 : Cô Fourgeront
1945-1947 : Cô Malleret
1950-1952 : Cô Nguyễn Thị Châu
1952-1963 : Cô Huỳnh Hữu Hội
1963-1964 : Cô Nguyễn Thu Ba
1964-1965 ; Cô Trần Thị Khuê
1965-1969 : Cô Trần Thị Tỵ
1969-1975 : Cô Phạm Văn Tất
Và huyền thoại
“Áo Tím…”
Bà Tùng Long là cựu học sinh trường
Áo Tím, là người khởi xướng mục
"Gỡ rối tơ ḷng" trên báo Sài G̣n Mới
năm 1953 đă làm cho ngôi trường Áo Tím Sài G̣n đi vào
huyền thoại cho tới nay.
Và phải chăng v́ Bà là cưu học tṛ
trường Áo Tím mà các tiểu thuyết của bà như:
Bóng người xưa, Đời con gái, Một lần
lầm lỡ, Mẹ chồng nàng dâu, Nẻo về t́nh yêu,
vân vân có thêm nhiều bạn độc giả bạn gái?
Màu áo tím của trường, "tượng
trưng cho đức tính đoan trang, kín đáo và khiêm
nhường của người thiếu nữ Việt Nam",
sau nầy được nói đến là “Áo Tím”
rồi “Áo Trắng” Gia
Long. Áo Tím, mực tím, hoa tím, màu tím… luôn là cái ǵ gợi
hứng cho nhiều nghệ sĩ sáng tác sau nầy.
Và bài “Hoa Trắng Thôi Cài Trên Áo Tím” của
nhà thơ Kiên Giang Hà Huy Hà, nhắc nhớ bao thế hệ
về một ngôi trường có mặt giữa Sài G̣n trên
60 năm: Trường Áo Tím…!
Mười năm trước em c̣n đi
học
Áo tím điểm tô đời nữ sinh
Hoa
trắng cài duyên trên áo tím
Em
là cô gái tuổi băng trinh….
Ngày 26 tháng 8 năm 2008
tranvannamswon@gmail.com