Phần
I: Luân Lư Giáo Khoa Thư
ANH
EM NHƯ THỂ TAY CHÂN
Gia đ́nh người ḿnh xưa nay gồm có ông bà,
cha mẹ và anh chị em. Cái h́nh ảnh đó, ”gia đ́nh ba
thế hệ'’, tới nay vẫn c̣n ở quê nhà.
Đó là nét đặc thù và độc đáo của
văn hóa Việt Nam.
Mỗi gia đ́nh Việt Nam xưa có từ 4 con
trở lên và “bắt buộc” trong đó phải có con trai
nhằm để nối dơi tông đường và thờ
phụng tổ tiên ...
Cái suy nghĩ đó có vẻ ”xưa quá rồi”nhưng
thực tế vẫn c̣n trong tâm thức nhiều
người ḿnh. Thời Tây qua chiếm nước ta,
họ khuyến khích dân ta đẻ nhiều. Gia đ́nh nào
đẻ 6 con trở lên th́ được thưởng,
được mời đi dự ”đấu xảo”cho
mọi người biết.
Gia đ́nh nào không sanh con, coi như vô phước và c̣n
có tội với ông bà tổ tiên nữa ...
Người xưa nói đời người ta có hai
cái phước lớn : Đó là có nhiều con và nhiều
của.
Đặng hào (1) con
Đặng hào của.
Nhiều của , giàu có là mạnh, là có thế
lực. Và người nhiều con cũng mạnh, cũng
có thế lực không kém người nhiều của.
Cha mẹ nuôi con khôn lớn, thành người thật
quá vất vả, khó khăn. Nhưng c̣n có nỗi khó
khăn nữa là làm sao dạy dỗ con cái biết yêu
thương và thuận thảo với nhau.
Nay ta làm cha mẹ mới hiểu và thương cho
nỗi lo lắng của các bậc cha mẹ, thông cảm
với các bậc cha mẹ ...
Luân Lư Giáo Khoa Thư do đó có bài ”Anh em chị em”và
mở đầu với câu nói rằng : “Anh chị em trong nhà , nên
ḥa thuận và nhường nhịn lẫn nhau, chớ nên
tranh dành, căi cọ nhau để cho cha mẹ khỏi
phải phiền ḷng”.
Đúng vậy, cha mẹ rất phiền ḷng, không vui
khi thấy các con tranh giành, cải cọ.
Nhớ lại hồi c̣n nhỏ anh em trong nhà
thường dành ăn, dành chơi, cải cọ, đánh
nhau nữa ! Cha mẹ là
người luôn phải phân xử có tánh cách giải ḥa, ép
đứa này, rầy đứa kia . . . cốt sao cho anh em ḥa thuận.
Bất ḥa phải chăng là bản chất tự
nhiên của tập thể , dầu đó là gia đ́nh. Do
vậy, phải có giáo dục, khuyên bảo và phải có phép
nước, lệ làng, gia pháp …
Uốn cây từ thuở
c̣n non
Dạy con từ thuở con c̣n ngây
thơ.
Dạy dỗ con người quan trọng là dạy
từ lúc c̣n nhỏ, đúng như câu tục ngữ trên
đă nói; nếu không th́ khi lớn lên trẻ con rất khó
dạy bảo theo nề nếp của gia đ́nh.
Quả không sai.
Đúng như vậy, Luân Lư Giáo Khoa Thư dạy anh
chị em phải biết nhường nhịn nhau. Tại
sao?
Bởi v́ anh chị em là những người có cùng
huyết thống, gia tộc ...
cho nên v́ t́nh đó mà phải ḥa thuận, nhường
nhịn nhau.
Đó là đạo lư của gia đ́nh Việt Nam, ai
không giữ sẽ bị cười chê, lên án :
- Khôn nhà dại chợ !
hoặc :
- Khôn ngoan đối đáp
người ngoài,
Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau.
Nhơn năm tới là năm Ất Dậu, nói
chuyện con gà một chút.
Ở nhà quê, nhà nào cũng có nuôi một bầy gà bao
gồm một con gà cồ (gà trống), nhiều gà mái và có
nhiều đàn gà con, gà gị ...
Gà cồ để đạp mái, để gáy báo
giờ buổi sáng. Gà mái cho trứng, cho gà con. Đàn gà con
trên một tháng tuổi, sắp lẻ mẹ, sắp “rả
bầy”thường đá nhau. Nhưng khi lớn lên
chúng không đá nhau bao giờ. Muốn chúng đá nhau,
phải bôi mặt nó bằng lọ nghẹ (lọ nồi
màu đen), để nó không nhận ra là cùng một
bầy, một mẹ.
Do vậy tục ngữ có câu :
Gà nhà bôi mặt đá nhau
nhằm giáo dục anh chị em phải nhường
nhịn, ḥa thuận, không nên tranh giành.
Trở lại chuyện không có con trai nối dơi tông
đường, ta nhớ lại đời ông vua Tự
Đức. Vua Tự Đức (1829 -1883) là con của vua
Thiệu Trị và bà Từ Dũ, là ông vua trị v́ lâu
đến 36 năm. Đối với nhà Nguyễn, ông có 2
tội lớn (theo tâm sự của ông), đó là : Không có
con trai nối ngôi (Tự Đức bị bịnh không có
con) và để làm mất nước (Nam Kỳ thành
thuộc Pháp)
Nếu Tự Đức có con trai nối ngôi th́ không
có việc để ba ông Tôn Thất Thuyết, Nguyễn
Văn Tường, Trần Tiễn Thành, tạo sự
phế lập, gây bất ổn nơi triều chánh
để nước nhà dễ rơi vào tay Pháp về sau
(?)
Về bài học anh chị em phải nhường
nhịn nhau, nhớ lại bài vè ở miệt Lục
Tỉnh được nghe hát lúc hồi nhỏ:
Tập tầm vông (2) :
Chị có chồng, em
ở giá
Chị ăn cá, em múc xương
Chị nằm giường, em nằm
đất.
Chị hút mật , em liếm ve.
Chị ăn chè, em liếm bát.
Chị coi hát, em vỗ tay . . . .
Bài hát vè nói lên sự nhường nhịn rất hay,
nghe rất ngộ nghỉnh mà nay ít thấy hát cũng không
thấy sách vở nào nói tới nữa.
Anh em như thể tay
chân
là câu kết luận của bài dạy “Anh em chị em”của
các tác giả sách Luân Lư Giáo Khoa Thư.
Đến đây khiến nhớ lại chuyện ba
chị em con của Ông Thành Hầu Nguyễn Kim,
người có công Trung Hưng nhà Lê.
Đó là Ngọc Bảo (chị cả), Nguyễn Uông
và Nguyễn Hoàng (3).
Ngọc Bảo thấy chồng là Trịnh Kiểm
đă âm mưu giết chết Lăng Quốc Công
Nguyễn Uông (v́ e sợ họ Nguyễn tranh mất
quyền) nên bèn xin với chồng cho em là Nguyễn Hoàng vào
trấn phía Nam. Và từ đó mới có nhà Nguyễn
khởi từ Gia Long . . .
Chuyện ba chị em con của Nguyễn Kim làm
chuyển động, thay đổi cả lịch sử
Việt Nam và để lại trong ḷng chúng ta một ư
nghĩa sâu sắc về câu nói :
Huynh đệ như
thủ túc
Phu thê như y phục.
Sự nhẫn nhục, nhường nhịn
đối với người ngoài, ở xă hội mang ư
nghĩa giao thiệp : “ḥa nhi bất đồng”nhằm
t́m lấy sự yên b́nh.
V́ có câu :
Một câu nhịn, chín
câu lành
Khác với sự nhường nhịn trong nhà, là do
sự thương yêu, chiều chuộng nhau giữa
những người cùng huyết thống. Sự nhịn
nhục, ḥa thuận giữa anh chị em c̣n có ư nghĩa
đoàn kết, tạo sức mạnh. Như câu chuyện
một nắm đũa và chiếc đũa. Nắm
đũa bẻ không găy, chiếc đũa bẻ sẽ
bị găy ngay. Câu chuyện mà hồi nhỏ ai trong chúng ta
cũng có lần nghe qua.
Nhịn cho nên cửa nên
nhà
Nên kèo, nên cột, nên xà, đ̣n vông (4)
Cột, kèo, xà ngang xà dọc cùng đ̣n vông nương
tựa nhau làm cho nhà đứng vững. Tách ra khỏi
sườn nhà, bản thân chúng không có giá trị nào . . .
Dù sao trong thực tế, có nhiều gia đ́nh chị
em không ḥa thuận, làm gia đ́nh ly tán, gây khổ đau cho
cha mẹ biết chừng nào!
Thế mới nói rằng
:
Sanh con chớ ai sanh ḷng
Người Việt Nam ở nước ngoài, cái
cảnh anh chị em bất ḥa, không nhường nhịn
nhau không phải là ít!
Thảm cảnh ấy làm cho nhiều bậc cha
mẹ phải bấm bụng đi ra ở riêng, se pḥng
với người khác hoặc về Việt Nam sống
đơn độc trên quê hương.
Thế mới thấy bài học ”Anh em chị em”ḥa
thuận, nhường nhịn của Luân Lư Giáo Khoa Thư
có ư nghĩa lắm và cần thiết lắm.
Làm con phải thương yêu nhau, nhường
nhịn nhau để cha mẹ khỏi phiền ḷng.
Mai đây khi ta là cha là mẹ chắc cũng phiền
ḷng khi nh́n đàn con ḿnh tranh giành , cải cọ, bất ḥa
. . . .
Đời là một chuỗi xoay dần, tuần hoàn.
Nhưng măi măi hễ là cha là mẹ th́ ai cũng mong
muốn con cái trong nhà ḥa thuận nhau.
(1) Hào : Có người
viết là Hàu, có nghĩa là có thế lực, tài giỏi
hơn người.
(2) Tập tầm vông : Là
nghĩa như thế nào ? Quư đọc giả ai biết
trả lời dùm, xin cám ơn.
(3) Nguyễn Hoàng: (1524
-1613) sau khi nghe câu nói của Trạng Tŕnh : Hoành sơn
nhất đái, vạn đại dung thân bèn nhờ
chị là Ngọc Bảo xin với Trịnh Kiểm vào
trấn phía Nam. Năm 1558 ông dẫn theo thủ ha,ï họ
hàng người ở huyện Tống Sơn (quê
hương của Nguyễn Kim) vào trấn thủ
Thuận Hóa. Bề ngoài hiếu ḥa với họ Trịnh
nhưng bên trong lo pḥng thủ , mở mang thân thế về
phía Nam, khuất phục Chiêm Thành, lập nên phủ Phú Yên
năm 1611, mở đầu cho cuộc Nam tiến.
(4) Đ̣n vông : Cây đ̣n tay chánh (Cây đ̣n tai
thứ nhất) đặt chỗ giáp hai đầu kèo,
trên đầu các cây cột cái. Đ̣n vông ảnh hưởng
đến vận mạng gia chủ (?) nên người
xưa cất nhà phải nhờ cha mẹ hoặc ông bà gác
đ̣n vông dùm. Nếu không có người gác dùm th́ gia
chủ cất nhà không có đ̣n vông. Hai đầu đ̣n
vông thường bịt bằng vải đỏ
để ếm trừ ma quỷ không nhập vào nhà qua ngă
đ̣n vông (?).