QUYỂN "T̀NH NGHĨA GIÁO KHOA THƯ"
Và Tâm T́nh về thời gian đă mất của
người viết
Nguyễn Văn Sâm
Tác phẩm nào cũng mang
nhiều ít tâm t́nh của người sáng tạo, chỉ có
điều là một tác phẩm thuần về khảo
cứu th́ sự thể hiện tâm t́nh h́nh như rất ít
xảy ra. Quyển sách của GS Trần
Văn Chi th́ không vậy, nó là nhịp cầu nối
giữa sáng tác và nghiên cứu cho nên dung chứa
được tâm t́nh của người viết. Chỉ
cần đọc thoáng qua thôi người đọc
sẽ nhận diện được ngay cái t́nh cảm nồng
nàng của ông về quá khứ và quê hương bàng bạc
trong từng trang sách. Một quá khứ thời trẻ mà
ông trân trọng, ông thấy nó thanh b́nh, trong sáng ở trong
một quê hương nho nhỏ nơi làng quê nghèo khó
nhưng dễ thương của ông.
Sao vậy?
Bởi v́ khi viết những bài
trong quyển nầy tác giả đă thả hồn về
để nhập làm một với cậu bé con ở trong
cái quá khứ 50 năm trước của ḿnh. Bàn về
đi học phải đúng giờ ông nói về chuyện
ḿnh đi học ngày xưa, xách cặp làm bằng ǵ, b́nh
mực như thế nào, áo quần, nón guốc ra sao;
chuyện trường làng tôi với cái trống
trường với lớp học với ông thầy;
về kỹ niệm của ḿnh và tâm sự đứa
nhỏ khi đi đến trường
. Nhân bàn về
phải yêu kính thầy, ông nói về t́nh nghĩa thầy tṛ
của thời đại ḿnh, thời đại
người thầy học được kính trọng
xấp xỉ người cha, có sự sợ và
thương thầy chân thật từ người tṛ, có
ngày mồng ba Tết để học tṛ đi viếng
nhà thầy
. Chúng ta bắt
gặp cả mấy chục trường hợp như
vậy trong từng bài viết của Trần Văn
Chi.
Cách viết nầy có thể
bị coi như không phù hợp với một quyển sách
nghiên cứu nặng kư theo tiêu chuẩn trường
ốc, nhưng lại rất phù hợp và ăn khách ở
một tác phẩm đứng ở giữa nghiên cứu và
sáng tác như trường hợp quyển sách các bạn
đang cầm trên tay.
Tác giả Trần Văn Chi
đứng ở mặt nghiên cứu khi nhắc lại cho
biết các chi tiết cần thiết (Sự h́nh thành và
thời gian áp dụng chữ quốc ngữ, lư do thắng
thế của chữ quốc ngữ trên chữ nôm, Văn
Thánh Miếu Biên Ḥa và số phận tàn tệ của cơ
chế nầy, cách coi giờ ngày xưa, cái đ́nh làng và
công dụng của nơi chốn đặc biệt ở
thôn quê
)
Những chi tiết nầy tuy có
thể không được đào sâu bằng những tài
liệu X,Y, tờ a, trang b
chúng có thể không mới
lạ bao nhiêu đối với người chuyên môn
nhưng cũng đủ làm cho người đọc
trung b́nh thích thú khi nhớ lại/biết thêm vài chi tiết
lư thú.
Ông cũng đứng ở
mặt sáng tác khi viết với giọng tạp bút, kư
để nói lên cảm nghĩ hay tán thán điều ǵ. Hai
mặt viết nầy hài ḥa, trộn lẫn nhau, ḥa
quyện nhau thành những bài viết nhẹ nhàng mà thấm
thía, đọc chơi chơi mà bổ ích.
Đọc sách có thể giúp cho
người đọc giải quyết nhu cầu t́m
hiểu, có thể là một dịp thư giản trí
tuệ. Tôi thích đọc Trần Văn Chi ở chỗ
ông cho tôi sự thư giản cần thiết khi sống
giữa đời sống chạy đua với thời
gian ở xứ người. Độc giả có thể thích
Trần Văn Chi ở
mặt khác: những lan man rất dễ thương
như bức thơ của Hoàng Hậu Nam Phương khi
ông nhắc đến 'mỗi người có một
chỗ quê hương trong ḷng'. Ông đi lạc sang ca dao và
sinh hoạt hay lịch sử vùng nầy vùng nọ. Ôi
những câu ca dao ngọt ngào, ch́m ẩn trong ḷng ta bao
năm bây giờ được nghe lại đúng chỗ,
đúng lúc.. Ông cho chúng ta sự lâng lâng khi nói 'người
Việt ḿnh' thế nầy thế nọ. Tiếng người
Việt ḿnh nghe vừa thân
thương vừa gần gũi
Đoạn ông bàn về công
dụng của cái vơng th́ thật là tuyệt. Nó đầy
đủ đă đành, c̣n man mác và có tác dụng đem ta
vào quá khứ của thời thanh b́nh và trầm lắng
của hơn nửa thế kỷ trước
.
khiến người đọc có thể thả hồn
ḿnh phiêu bồng vào thời gian có tiếng vơng đưa---
nhớ đến thơ của thi sĩ Bàng Bá Lân-- có câu hát ru em ngọt ngào, có
giọng à ơi của bà,
của mẹ, của chị
.
Những cảm thán của tác
giả cũng vậy, lắm khi làm ta năo nuột ḷng. Khi
bàn về bữa cơm tối gia đ́nh ông hạ câu:
'Ở Hoa Kỳ, có nhà không coi trọng bữa ăn gia
đ́nh. Tiếc thay!
Tôi đắc ư với hai
chữ 'tiếc thay' của tác giả. Đó là tiếng
than không cần nhiều lời, cũng không bằng gieo
nặng giọng trách móc. Đó là sự thống trách dịu
dàng rằng chúng ta xa xứ và sai lầm ở chỗ xa luôn
cả cái tập tục lâu đời đáng yêu do ông bà ta
tạo dựng hàng bao nhiêu thế kỷ nay. Cho thấy cái ngậm ngùi về
một quá khứ đă mất, về một vẽ
đẹp văn hóa của dân ḿnh đă biến thiên theo
thời gian và hoàn cảnh
trong khi chúng ta có thể
bảo tồn được.
Một vài điều lời
thiệt mích ḷng của tác giả cũng là từ nhận
xét tinh tường về sinh hoạt chung quanh của
người Việt ḿnh: thói đi trễ trong sinh hoạt
hội hè đ́nh đám ở
khắp nơi trên thế giới. Khi ông dẫn câu
thiệu che dù của người đi trễ: không
thấy, không care, không nghe, không mắc cở tôi nghĩ
rằng tác giả đă từng có lúc nào đó đă mắc
cở v́ sự đi trễ quá độ của
người ḿnh
mà ông là một thành viên.
Quyển sách gồm ba phần
phù hợp với bộ sách của các ông Trần Trọng
Kim, Nguyễn Văn Ngọc, Đặng Đ́nh Phúc và
Đỗ Thận. Toàn bộ là cái luân lư dạy đạo
làm người sống cho phải đạo với
người chung quanh và với quê hương. Khái niệm
nầy ngày nay chúng ta gọi là đạo đức. Đó là
những điều cốt yếu nhưng tối
thiểu để làm người tốt trong xă hội,
trong quốc gia. Tiếc thay gần đây cả
người ở trong nước và người ngoài
nước đều không có dịp nhập tâm cái thứ
đạo lư nhẹ nhàng và cần thiết nầy. Có
nơi nó bị thay thế bằng thứ đạo
đức phục vụ cho mục tiêu nhất thời
không phải là cái đạo đức phục vụ con
người nói chung và nước nhà Việt Nam nói chung.
Đọc quyển sách cũng
là dịp để chúng ta suy ngẫm về sự mất
ngôi đáng lư không có của nền đạo đức xă
hội đáng quí đó.
Xưa
triết gia Berson khi viết quyển sách thời danh về
hai nền luân lư mở đóng có giá trị lư trí bao nhiêu th́
quyển sách của Giáo Sư Trần văn Chi về giá
trị tâm t́nh với quê hương và đạo
đức với xă hội cũng quan trọng không kém.
Tôi chắc rằng nhiều
người sẽ thích quyển sách nầy. Có thể là
đă nhập tâm với những ǵ ḿnh học
được từ bộ sách chánh của các ông Trần
Trọng Kim, Nguyễn Văn
Ngọc, Đặng Đ́nh Phúc và Đỗ Thận
cũng có thể là khao khát được nghe lại cái
đạo lư tưởng chừng đă phai nhạt theo
thời gian. Cũng như chúng ta rất thích cái truyện
ngắn T́nh Nghĩa Giáo Khoa Thư'' của nhà văn Sơn
Nam trước đây v́ nó nhắc lại một cách có
duyên những câu trong bộ sách.
Nói về sự h́nh thành
quyển sách, Giáo Sư Trần Văn Chi tâm t́nh với tôi
rằng ông yêu thích quá những vấn đề
được đưa ra từ bộ sách của các ông
Trần Trọng Kim, ông đă sống với nó, ông
được nó hướng dẫn để hành sử
từng trường hợp trong đời ḿnh như 'Ta
Không Nên Báo Thù', 'Phải Nhớ Ơn Thầy', 'Chỗ Quê
Hương Đẹp Hơn Cả
.'. Từ ưa thích quá đó, ông t́m
cách khai triển theo chiều hướng dễ nhập tâm
để người đọc cũng ưa thích quá
như ông, một sự ưa thích có tác dụng tốt cho
cá nhân và xă hội. Cách tốt nhất là viết từng
kỳ như những lời tâm t́nh
Nhè nhẹ như
nước chảy. Mà thấm về lâu về dài.
Tôi cho rằng quyển sách
của Trần Văn Chi là những lời tâm t́nh tốt.
Nhiều khi có lập lại, có xa đề, nhưng đó
là những khuyết điểm do sự lan man cần
thiết và đáng yêu biết là bao nhiêu.
Nguyễn
Văn Sâm
(Rusk,
những ngày tránh băo Rita, 10/05)