CHÚ TƯ CẦU
Lời tựa
Mai Thảo
Hiện tượng của truyện dài
viết từng đoạn, đăng từng kỳ
nơi trang trong các nhật báo, như chúng ta đang thấy
lan rộng thành một lan rộng bao trùm toàn diện,
đẩy hầu hết những cây bút sáng tác chuyên
nghiệp hiện nay tới kiếm t́m một thể
mới, áp dụng một bút pháp mới. Kỹ thuật
được mệnh danh là kỹ thuật viết
tiểu thuyết cho báo hàng ngày, ở mỗi người
viết, phơi bày một phong cách biểu hiện khác nhau,
nhưng mục đích muốn tới và dụng tâm
cuối cùng th́ giản đơn và sáng rơ là một.
Đó là: tuy đăng từng ngày, mỗi
ngày một tiểu đoạn, nhưng cách viết và
lối dựng truyện phải là những bí quyết
sắc bén giam nhốt không rời thần trí và ham thích
người đọc, đă bước chân qua
ngưỡng cửa, là không thể trở lui, phải
từng số từng ngày đợi chờ đọc tiếp.
Người viết truyện trữ t́nh đăng trên
nhật báo bây giờ thảy đều mơ tưởng
trở thành một Kim Dung kiếm hiệp. Một mở
đầu đă dầy đặc những t́nh tiết
bốc cháy từ những ḍng mê đắm thứ
nhất. Chuyển đoạn vừa đố vừa
giảng. Chuyện đang ṿm trời hiện tại thoát
đă chân trời tương lai. Đang những diễn
biến bây giờ, bằng hồi tưởng, đột
ngột kéo ngược hết về th́ quá khứ. Bất
ngờ cắt đứt một xáo trộn đóng khung
trong một cảnh trí này, ném bỗng xáo trộn ấy vào
một cảnh trí hoàn toàn khác biệt. Đang thuật đang
tả chuyển thành viết thư, nghiêng sang nhật kư. Và
thuật tả cũng luôn luôn phải đối thoại
xen vào.Trăm ngh́n xảo thuật hâm nóng cảm giác, làm
ngỡ ngàng mọi tưởng trước, sai lạc
mọi phán đoán ấy, đă được chuyên
chở bộn bề vào tiểu thuyết đăng báo
chúng ta hiện nay, bằng con đường điện
ảnh, bằng vay mượn và phối hợp cách
thức viết với cách thức thực hiện phim
ảnh. Nói chung, đó là kỹ thuật của loại phim
truyện trinh thám, nghẹt thở, giật gân, bao giờ
cũng tạo được tác dụng làm căng
thẳng giác quan ta.
Ở ng̣i bút Lê Xuyên và tiểu thuyết Lê
Xuyên, v́ cũng viết ra trước hết cho báo hàng ngày,
chúng ta cũng thấy thấp thoáng sự nhập nội
vào văn thể những kỹ thuật ấy. Nhưng Lê
Xuyên không chỉ giới hạn khả năng trước
tác của ḿnh vào sử dụng kỹ thuật tiểu
xảo. Và tiểu thuyết Lê Xuyên thật đông
người đọc, tất c̣n phải chứa
đựng, một sắc thái độc đáo nào? Câu
trả lời là có. Đó là không khí, cảnh trí, những khuôn mặt
điển h́nh, những cuộc đời đặc
biệt, những danh từ địa phương, cùng
lối miêu tả sự việc bằng đối
thoại cực kỳ linh động chỉ thấy
ở tiểu thuyết Lê Xuyên.
Không khí, bầu trời của văn
truyện Lê Xuyên là một không khí rất nước
Việt miền Nam, một bầu trời rất miền
Nam thôn dă. Đang nắng lửa chói chang, chợt đă mưa
rào đột ngột. Phút trước trời c̣n ngọc
thạch, phút sau đă sầm tối mây đen. Kinh rạch
chằng chịt, ng̣i rạch lang thang. Trong ẩm
ướt nhiệt đới, lúa mạ tốt
tươi trùm lan thành nườm nượp mùa màng.
Trời, đất, cỏ, hoa nồng cháy một hiện
tượng giao t́nh thường trực. Không khí có sấm
chớp trên kia và đời sống dưới này là
rạo rực h́nh hài, là thần kinh bốc lửa. Như
Cửu Long nước đầy, thiên nhiên và đại
h́nh miền Nam đă là những phát hiện tự nhiên chan
ḥa sức sống. Bằng những liên hệ biện
chứng với ngoại giới, người và
đời sống của người, bởi vậy
cũng đồng dáng với thiên nhiên và đồng t́nh
với địa h́nh. Người đọc đă
hiểu tại sao là nhân vật và những diễn biến
tiểu thuyết Lê Xuyên thật hiếm ít những dấu
tích và những đặc thù của văn minh
phường phố. Tư Cầu có thể một bữa
kia ra tỉnh. Đi coi hát bóng, vào pḥng trà. Nhưng nguồn
gốc, lẽ phải, hạnh phúc và cái làm nên thế quân
b́nh cho đời sống Tư Cầu và những
người đàn bà trở thành đối tượng
cho bản năng Tư Cầu bốc cháy là ở giữa
cái lồng lộng phơi phới đó của trời là
màn, chiếu là đất, cỏ cây bằng hữu và
trăng sao t́nh nhân. Thôn dă miền Nam trong tiểu thuyết
Lê Xuyên không rối rắm những phong tục lâu đời,
chồng chất những tập quán cố định.
Như ta thấy ở Sơn Nam, B́nh Nguyên Lộc, hay ở
những tiểu thuyết thôn quê, tiểu thuyết phong tục
tiền chiến của Nam Cao, Kim Lân, Tô Hoài. Đó là một
thôn dă mộc mạc hơn, c̣n đằm thắm cái
đằm thắm ngu ngơ của sơ khai và tiền
sử tính. Nước chảy không ngăn ḍng. Cỏ
mọc trùm băi bờ. Đó là cái trạng thái tự do của
con người, mặc dầu là một tự do thấp
và vô thức. Nhân vật tiểu thuyết của Lê Xuyên
không chạy theo sức xô đẩy của tâm hồn,
bởi v́ không nâng đời sống tới những rung
động tâm hồn, mà ném ḿnh vào những vỡ và tự
nhiên của thú tính. Tôi nhắc lại: đó là một phong
cánh sống tự do, tuy thấp và vô thức, nhưng không
phải không lần lên thành những nét đẹp riêng.
Nhiều người cho rằng,
truyện Lê Xuyên hay nhất ờ những phần đối
thoại. Đối thoại có chuyên chở sự việc, có
phân tích tâm lư, nghĩa là có thuật có tả ở trong.
Nhận xét trên đúng, và cũng dễ hiểu. Ngôn ngữ
tiểu thuyết Lê Xuyên là thứ ngôn ngữ nói chuyện
không biến h́nh bằng những điều chỉnh bút
pháp cho chuốt lọc hay văn hoa bay bướm hơn,
cho nên cái khó nhất của nghệ thuật viết
truyện là đối thoại th́ Lê Xuyên lại thành công
tốt đẹp nhất ở đó.
Đề tựa Chú Tư Cầu tôi
không bảo đây là một tác phẩm nghệ thuật.
Đăng từng kỳ trên báo hằng ngày rồi mới
được in thành sách, chưa một sáng tác nào của
chúng ta xứng đáng với ư nghĩa và thực chất
phải có của một tác phẩm nghệ thuật. Ư
nghĩ sau cùng của tôi về Lê Xuyên: Anh là một cây bút
viết truyện có thật nhiều khả năng đáng
quư, và rồi Lê Xuyên sẽ là người nhận thức
và phát huy được rực rỡ những khả
năng đáng quư ấy của ḿnh trong những sáng tác
được cô đọng lại, có một chủ
đề nhất định, một bố cục
vững vàng và châu đáo hơn.
Thế giới tiểu thuyết của
chúng ta bây giờ là một căn pḥng bưng bít tức
thở. Người viết truyện sống tập trung
trong thành phố, chỉ viết về thành phố. Hè
đường, mặt nhựa, cột điện, pḥng
trà, vũ trường, bin đinh, gái điếm, khách
chơi, quần ống túm và đợt sóng mới xếp
chồng lên nhau trong những nội dung tiểu thuyết
ngột ngạt đồng dáng. Phải phá vỡ sự
giam nhốt chóng vánh ấy. Phải đẩy ng̣i bút vào
những hành tŕnh cần thiết tới những chân
trời mới. Phải mở những cánh cửa khác vào
đời, cho bắt gặp những h́nh thái thiên h́nh
vạn trạng đang diễn ra không chỉ nơi có
lửa điện và nhà chọc trời, mà c̣n ở
những vùng có ánh sáng trăng sao chiếu soi xuống mênh
mông ruộng đồng thôn xóm quê hương đất
nước chúng ta. Tiểu thuyết ta hiện đang
thiếu vắng, nhiều hơn bao giờ, những
chủ đề phản chiếu và làm sống lại
những thực tế phong phú mới lạ khác biệt
hẳn với cảnh trí phường phố.
Thôn dă và đời sống, con
người thôn dă cùng với các vấn đề,
những thực tế, những khát vọng, những
vươn tới của con người thôn dă, phải
được đặt thành chủ đề sáng tác
chính yếu. Tôi nghĩ những người "có thôn quê
trong tâm hồn" Lê Xuyên có đủ điều kiện tạo
dựng những ṿm trời mới bên cạnh ṿm trời
phường phố đang ngột ngạt phủ trùm lên
thế giới tiểu thuyết chúng ta hiện nay.
(Trích từ tác phẩm Chú Tư Cầu
của Lê Xuyên, do nxb Đại Nam tái bản ở Hoa Kỳ
trong thập niên 80. Bản điện tử do Nguyễn
Đăng Thường thực hiện)