Trần Văn Trạch
Một Cựu Học Sinh Tài Ba
Vơ Văn Nhung
Đối với khán
thính giả miền Nam, anh Trần văn Trạch là một
quái kiệt. Từ thành thị đến thôn quê, ai lại
không nghe tên tuổi Trần văn Trạch với bài hát bất
hủ Xổ Số Kiến Thiết Quốc Gia. Nhưng ít
ai được biết, vào thời đệ nhị thế
chiến, tức là cách nay nửa thế kỷ, khi c̣n là một
thư sinh ở Collège de Mytho, anh Trạch đă là thần
tượng tí hon của trường.
Anh Trạch vào Collège
de Mytho năm 1938. Vào dịp lễ phát phần thưởng đầu tiên năm đó, cả trường
từ năm thứ nhứt đến năm thứ
tư đều ngạc nhiên thích thú khi thấy xuất hiện
trên sân khấu mt ca sĩ cây nhà lá vườn với một
giọng hát thiên phú, trầm ấm, giống như lối ca
mùi của vọng cổ miền Nam và các bài hát trử
t́nh tiếng Pháp mà học sinh đương thời ưa
chuộng. Anh đă ca bài vọng cổ Văng vẳng tiếng
chuông chùa của đệ nhứt tài tử thời
đó là Năm Nghĩa, mà các cựu học sinh cao niên chắc
hẳn c̣n nhớ đến. Sau đó anh đă hát bài Le
petit mousse của đại danh ca Tino Rossi. Nếu nhắm
mắt lại để nghe th́ tưởng là Tino Rossi hát
thật, c̣n mở mắt ra th́ cũng tưởng là Tino
Rossi đến hát v́ khi ra sân khấu, anh Trạch mặc giống
như Tino Rossi với áo sơ mi dài, tay rộng, satin sáng
chói thường lá màu xanh hay màu cà tím, cổ cũng choàng
khăn màu. Giọng ca thiên phú, lối trang phục cùng với
các bài ca anh hay hát như Si tu reviens, Marinella, Il pleut sur la
route...đă tạo cho anh biệt danh là Tino Rossi indochinois.
Khi anh có dịp sang Pháp tŕnh diển vào năm 1961, Tino Rossi
đă đích thân đến Paris để bắt tay
ngưỡng một người tài tử Việt Nam có giọng
ca giọng ḿnh.
Ngay sau buổi lễ
phát phần thuởng năm đó, anh Trạch đă trở
thành thần tượng của tất cả học sinh
trong trường. Ngay cả ông Hiệu Trưởng Jalat
cũng đă ngợi khen tài ba chớm nở của anh học
tṛ trẻ mới vào trường. Và từ đó, học
sinh Trần Văn Trạch trở thành con cưng của
ông Hiệu Trưởng. Ông nầy đă sốt sắng quảng
bá tài nghệ của Trần Văn Trạch ra ngoài khỏi
ṿng thành nhỏ hẹp của nhà trường. Trong các buổi
lễ do các ông Tây bà Đầm tổ chức ở thành phố
Mỹ Tho (dinh Tỉnh Trưởng, Xẹt Tây...) anh Trạch
đều được mời đến để giúp
vui.
Với bản tánh hiền
ḥa của anh, nên mặc dù anh được ông Hiệu
Trưởng cưng như trứng mỏng, anh không bao giờ
tự kiêu, luôn luôn khiêm tốn, dễ thương với tất
cả mọi người. Anh lại c̣n là học sinh
gương mẫu, được chấm hạnh kiểm
đáng dược noi gương. Tâm hồn nghệ
sĩ và lăng mạng của anh đă được thể
hiện một cách hồn nhiên. Vào những đêm trăng
sáng, anh thường t́m đến một góc vắng ở
sân trường, dưới bóng cây bàng, để một
ḿnh vừa ngắm trăng, vừa thanh thót hát lên những
bài hát trử t́nh. Trong những lúc đó, các bạn học
đều đứng xa để nh́n anh và thưởng
thức giọng ca ngọt ngào của anh, sợ rằng
đến gần anh sẽ cục hứng.
Đến năm học
thứ ba, nghệ thuật của anh càng thêm điêu luyện.
Vào một đêm không trăng, nhà trường tổ chức
văn nghệ ngoài trời, sân khấu đặt ở sân
banh. Đêm không trăng nhưng đầy sao sáng, anh Trạch
đă tuyệt diệu ca bài Tant qu'il aura des étoiles của
Tino Rossi. Nghe xong, ai cũng nghĩ Trần văn Trạch
là môt ngôi sao sáng đang lên, sang chói như sao trên trời
đêm đó. Kỷ niệm chung sống nội trú với
anh Trạch dưới mái trường Mỹ Tho thật
đầy thú vị.
Rồi sau bốn
năm dồi mài kinh sử, vui buồn lẫn lộn, anh
thơ sinh nghệ sĩ Trần văn Trạch chia tay các bạn
để đi vào cuc đời, chọn lựa một
con đường đặc biệt để đưa
anh sau đó thành ngôi vị quái kiệt của nền
tân nhạc Việt Nam.
Mặc dầu tiểu
sử của Trần văn Trạch đă được
nhiều tài liệu, báo chí ghi chép, nhưng nhân dịp nhắc
lại các kỷ niệm thuở ấu thời, tưởng
cũng nên nhắc lại đôi ḍng về người nghệ
sĩ tài ba nầy.
Trần văn Trạch
tên thật là Trần Quang Trạch, sinh ngày 10-5-1924 tại Mỹ
Tho. Anh đă lớn lên bên bờ song Sầm Giang, Vĩnh
Kim, trong một gia đ́nh năm đời nhạc sĩ về
cổ truyền. Anh lại thiên phú về nhạc Tây
phương và tân nhạc để tự mở cho anh con
đường nhạc hài hước mà anh là nghệ
sĩ tiền phong.
Các bài hát của anh
sáng tác ngă về đau khổ của cuộc đời mà
anh đă đưa vào một triết lư nhẹ nhàng để
buộc miệng cười thay tiếng khóc, triết lư cho
người và cũng riêng cho anh. Anh thường bảo: Người
chiến sĩ oai hùng hy sinh giúp nước, tôi, một nghệ
sĩ không làm ǵ nhiều, chỉ ước nguyện mang
đến cuộc đời những giây phúc ưu tư
dù chỉ trong khoảnh khắc.
Nói đến anh Trần
văn Trạch là phải nói đến tài nhái tiếng
động của anh (đặc biệt tiếng máy bay,
tiếng mô tô, tiếng súng bắn...). với các bài Tai nạn
téléphone, Chiếc đồng hồ tay, Cây bút máy, nhưng ai cũng vừa khóc vừa cười
với bài Xe lửa mùng năm. Ngoài tài năng độc
đáo trên sân khấu, anh Trần văn Trạch đă
đóng nhiều công sức và sang tạo cho việc phát triển
nền tân nhạc Việt Nam.
Anh đă khai mở việc
tuyển lựa tài tử từ năm 1942 để t́m tài
năng mới. Anh đă kết hợp những ban nhạc
lẻ tẻ để khai sinh ba chữ Đại nhạc
hội năm 1948. Anh đă có sáng kiến đem tân nhạc
ghép vào rạp chiếu bóng để nền tân nhạc theo
đó tiến lên.
Anh c̣n có biệt tài
điều khiển chương tŕnh văn nghệ, đă
sáng lập và điều khiển ban Sầm Giang trên đài
phát thanh Pháp Á vào năm 1950. Anh đă được giải
thưởng và huy chương trong một kỳ thi có 40 sắc
tộc tại Paris với bài Mùa thu chết lời
Pháp và là người Việt Nam đầu tiên hát trên
đài truyền h́nh Pháp năm 1986.
Anh cũng là người
đầu tiên đưa hoạt cảnh lên sân khấu,
đạp một chiếc cyclo thật, bóp chuông in ỏi,
đầu đi nón lá rách cũ, quần xăng lên đến
đầu gối và dí dỏm hát những câu b́nh dân, giản
dị đúng theo bẩm tánh con người anh.
Có cô nào muốn đi chợ mới ...nè
Có ông nào muốn di Chợ Lớn ...nè
Ngần ấy tài
năng cũng chưa kềm hăm được ước
vọng văn nghệ của anh khi anh c̣n là đạo diển
cho nhiều bộ phim Việt Nam như Ông Hoàng Ốc, Mục
Liên Thanh Đề, Trương Chi Mỵ Nương...
H́nh ảnh của Trần
Văn Trạch thời đó được nhận diện
ở khắp nẻo đường thành phố là một
chàng nghệ sĩ có mái tóc dài đến vai (Tóc Trần
văn Trạch có nghĩa là tóc dài), ngồi trên chiếc
xe cũ nhứt Sài G̣n, xịt màu tùm lum với hàng chữ
to tướng: Đại nhạc hội! Hay lắm! Hay lắm!.
Anh luôn luôn nghiêng ḿnh chào đáp mọi người với
tiếng nói khe khẻ như đọc kinh và nụ cười
buồn bất hũ của anh. Với phong thái hiền
ḥa cố hữu thể hiện từ thuở c̣n ở
trường Mỹ Tho, anh Trạch đă được
các nghệ sĩ xem như ruột thịt và anh được
gọi là Chú Ba Trạch hay anh Ba Trạch.
Hôm nay, anh Trần
văn Trạch đă vỉnh viển ra đi nhưng biệt
danh quái kiệt Trần văn Trạch vẫn c̣n trong tâm khảm
của mọi người Việt Nam, dù ở bất cứ
phương trời nào.
Vơ Văn Nhung,
Một bạn đồng môn 1938-42 để
tưởng niệm người bạn quá cố