GS Trần
Văn Khê:
“Tôi gắn bó với âm nhạc nhờ
thiên duyên”
"Phải
nghe mới thấm, phải học mới hiểu, có
hiểu mới thích, có thích mới thương, có
thương mới muốn giữ ǵn, mới sẵn sàng
luyện tập biểu diễn và phổ biến. Như
thế âm nhạc truyền thống mới thêm sinh lực
và bản sắc dân tộc mới được giữ
ǵn", GS Trần Văn Khê nói.
- Nhân duyên nào khiến ông gắn bó
cả cuộc đời với âm nhạc truyền
thống VN và nhă nhạc?
- Tôi gắn bó cả cuộc
đời với âm nhạc truyền thống do “thiên
duyên”. Nhờ trời, tôi được sinh ra trong một
gia đ́nh, hai bên nội ngoại đến tôi bốn
đời đều là nhạc sĩ. Lúc tôi c̣n ở trong
bụng mẹ đă được cậu Năm thổi
sáo cho nghe mỗi ngày. Từ nhỏ đến lớn, khi
biết nói là biết ca. Từ 6 tuổi đă biết
đờn c̣ (đàn nhị), đờn ḱm (đàn
nguyệt), 12 tuổi đờn tranh, 7 tuổi đă theo
gánh hát cải lương của cô Ba tôi là bà Trần
Ngọc Viện lập ra. Do đó, việc tôi gắn bó
với âm nhạc truyền thống đúng là nhờ
"duyên trời" vậy.
Tôi đến với nhă nhạc
Huế như tôi đă đến với ca trù, chầu
văn miền Bắc, hát bội miền Nam, nhạc
Phật giáo ba miền - những bộ môn đó gặp khó
khăn do những thay đổi về mặt chính
trị, kinh tế, xă hội tại VN và có thể bị
ch́m vào quên lăng. Khi đă thấy các bộ môn ấy thật
sự có những giá trị nghệ thuật nhưng
chưa được đông đảo quần chúng và các
cơ quan hữu trách nhận thức, tôi đă kiên tŕ phân
tích, đúc kết và nêu ra những ưu điểm
của các bộ môn ấy bằng những bài viết và
những buổi nói chuyện.
Tôi cũng t́m đủ cơ hội
để giới thiệu những bộ môn ấy
với người nước ngoài bằng đĩa hát,
băng từ, băng video để họ có dịp
thưởng thức, phê b́nh, đánh giá. Dần dần
những bộ môn ấy đă được hồi sinh.
- Trong cuốn sách "Du
ngoạn trong âm nhạc truyền thống Việt Nam"
sắp ra mắt bạn đọc của giáo sư,
"du ngoạn" có thể hiểu như thế nào?
- Tôi chỉ gợi ư cho các bạn
thấy trong vườn hoa âm nhạc truyền thống
của VN có trăm hương ngàn sắc, mỗi loại
có vẻ đẹp độc đáo đặc thù,
một nét duyên dáng riêng để các bạn làm quen với
những loại chưa quen, t́m hiểu những
điểm chưa hiểu, và sau đó sẽ quư yêu thêm
những ǵ cha ông chúng ta truyền từ đời này qua
đời nọ, và để lại cho chúng ta một di
sản văn hóa rất lớn, rồi… bỏ bớt ḷng
tự ti mặc cảm và thêm chút ít tự hào dân tộc.
Du ngoạn là như vậy đó. Lúc
nào khỏe đi lâu, lúc nào mệt th́ dừng chân. Không ai
bắt buộc các bạn phải vào cửa này, ra ngơ kia.
Các bạn tự do du ngoạn. Cuộc du ngoạn trong âm
nhạc truyền thống VN sẽ theo con đường
đời của một con người trong xă hội VN,
từ lúc sơ sinh đến lúc trở về cơi vĩnh
hằng.
Trong sách, chúng tôi có nhấn mạnh
rằng tiếng hát ru là bài giáo dục âm nhạc
đầu tiên người mẹ truyền sang đứa
con. Lớn lên, dù không học trong các trường nhạc,
nhưng nhờ dựa vào cấu trúc câu hát ru
được ghi vào tiềm thức lúc c̣n là đứa bé
nằm trong cánh tay êm ấm của bà mẹ, mà chàng thanh niên
hay cô thiếu nữ đă tạo ra những câu ḥ
điệu lư rất hay.
- Trước tác động
của nền kinh tế thị trường và nguy cơ
đồng nhất hóa các giá trị văn hóa, chúng ta
phải làm ǵ để ǵn giữ được bản
sắc âm nhạc truyền thống?
- Từ hơn 20 năm nay, tôi đă
nhắc đi nhắc lại không nên để tiếng ru
tắt trên môi các bà mẹ. Cố nhạc sĩ Lưu
Hữu Phước đă tổ chức liên hoan hát ru
đầu tiên năm 1989, sáu tháng trước khi từ giă
cơi đời và bài ca cuối cùng của nhạc sĩ mang
tên Lời ru chim Lạc.
Giữ ǵn tiếng hát ru cũng là
bước đầu giữ ǵn bản sắc dân tộc.
Đă nhiều lần tôi nhận thấy rằng bản
sắc dân tộc bị lu mờ, thanh niên thích nghe nhạc
nước ngoài hơn nhạc dân tộc. Muốn trị
bệnh ấy phải trị căn chứ không trị
chứng. Và những phương thuốc tôi đề
nghị là: Làm sống lại tiếng hát ru; tập trẻ
em hát lại đồng dao; tôn vinh những nghệ nhân
cả đời phụng sự âm nhạc dân tộc...
- Là người sống lâu
năm ở nước ngoài, ông đánh giá thế nào
về t́nh h́nh truyền bá văn hóa VN nói chung đối
với cộng đồng quốc tế thời gian qua?
- Đến nay, theo tôi, chúng ta chưa
làm thật tốt công việc đó. Chúng ta có thể truyền bá âm nhạc
cổ truyền dưới nhiều dạng: đĩa
hát, băng từ, băng video, sách báo, chương tŕnh phát
thanh, chương tŕnh truyền h́nh, chương tŕnh trên
Internet. Nhưng sống động và hiệu quả
nhất là cho những đoàn nghệ thuật dân tộc ra
tŕnh diễn tại nước ngoài, với những
chương tŕnh âm nhạc dân tộc có chất
lượng nghệ thuật, có lời giới thiệu
khoa học, ngắn gọn mà đầy đủ.
Nguồn:
VNExpress