ÚT BẠCH LAN, GIỌNG HÁT VƯỢT
THỜI GIAN
ngocanh
Khi viết vở tuồng
Sân Khấu Về Khuya, cố soạn giả Nguyễn Thành
Châu nghĩ tới nữ tài danh Năm Phỉ, nữ danh ca
Tư Sạng, những nghệ sĩ được
đông đảo khán giả ái mộ nhưng mất
sớm, ông cảm khái nói rằng: “Đời người
nghệ sĩ thật là ngắn ngủi, vừa chớm
nổi danh đó nhưng rồi mất đó, nghệ
sĩ tài hoa đa tài yểu mệnh. Bởi vậy
nghệ sĩ hãy sống thật và đẹp như lòng
mình mong muốn. Về nghệ thuật cũng phải là
nghệ thuật thật và đẹp.”
Nữ nghệ
sĩ Út Bạch Lan là tài nữ, ở vào hàng con cháu của
nữ danh ca Tư Sạng nhưng đến nay cũng
đã 75 tuổi đời với 63 năm tuổi
nghề, nổi danh danh ca vọng cổ, như vậy thì
không đúng như người xưa nói là hễ tài hoa thì
yểu mệnh.
Út Bạch Lan
tên thật là Đặng Thị Hai, sanh năm 1935, tại
ấp Lộc Hóa, xã Lộc Giang, huyện Đức Hòa,
tỉnh Long An. Thân phụ của cô là ông Nguyễn Văn
Chưa, làm nghề nài ngựa, qua đời năm 1966.
Thân mẫu là bà Đặng Thị Tư, bà bị ông
chồng ruồng bỏ nên dẫn bé Hai( tên của Út
Bạch Lan hồi nhỏ) lên Chợ Lớn, sống ở
lề đường xó chợ. Bà làm thuê làm mướn
để kiếm sống qua ngày. Bé Hai được 10
tuổi, ban ngày phụ mẹ rửa chén, làm việc sai
vặt của bạn hàng chợ Bình Tây. Buổi tối bé
Hai ngủ trên sạp thịt, không mền không chiếu,
chịu đựng muổi mòng. Bà Đặng thị
Tư kết nghĩa chị em với thân mẫu của
Văn Vĩ, một em bé mù 15 tuổi. Văn Vĩ biết
đờn guitare cổ nhạc nên dạy cho bé Hai 11
tuổi, ca vọng cổ.
Hai em bé Hai và
Văn Vĩ dẫn nhau đi đờn hát dạo
để kiếm tiền về phụ giúp gia đình.
Một hôm đang đờn ca tại Bùng Binh Saigon, hai em
bị biện chà tức cảnh sát Pháp bắt về
nhốt ở bót cảnh sát quận nhì.
Ông xếp bót là
dân Tây lai, bạn với nhạc sĩ cổ nhạc Jean
Tịnh, khi xét hỏi hai đứa trẻ bị bắt,
biết không phải vì tội rải truyền đơn
mà là tội tập trung đờn ca không có giấy phép. Ông
nói nếu hai đứa ca được một câu
vọng cổ có tiếng Tây thì ông sẽ tha ngay và tự
hậu về sau, ông còn cho phép đi hát dạo ở quanh
vùng Saigon. Bé Hai nhớ một câu vọng cổ có tiếng
Tây mà một thầy đánh tennis ở sân Cercle Sportif Tao
Đàn dạy cho, câu vọng cổ của một cô gái
Việt có chồng Tây, viết thư cho chồng, pha
tiếng Tây tiếng Việt, nghe rất vui. Bé Hai ca câu
vọng cổ có pha tiếng Tây đó, được ông
xếp bót khen hay, tha về và còn thưởng thêm tiền.
Ông xếp bót
quận nhì kể chuyện em bé ca vọng cổ có
tiếng Tây cho nhạc sĩ đờn violon cổ
nhạc Jean Tịnh biết. Nhờ cơ duyên nầy mà bé
Hai và Văn Vĩ được cô Năm Cần Thơ
mướn ca cổ nhạc trong quán Họa Mi của cô
ở trong khu giải trí trường Đại Thế
Giới Chợ Lơn, và ca sĩ Thành Công giới thiệu
cho bé Hai ca vọng cổ trên Đài Phát Thanh Pháp Á. Ca sĩ
Thành Công đặt nghệ danh cho bé Hai là Bạch Lan
để đối với nữ danh ca Bạch Huệ
trên đài phát thanh Saigon. Bé Hai yêu cầu để thêm tên
Út, tên mà má cô thường gọi cô, thành ra bé Hai có nghệ
danh Út Bạch Lan từ năm 1948.
Út Bạch Lan mau
chóng nổi danh nhờ có giọng ca vọng cổ thật
là truyền cảm, cô gia nhập đoàn hát Kim Khánh của
ông Bầu Cang năm 1952. Năm 1953, Út Bạch Lan đi gánh
hát Tô Huệ. Năm 1954 Út Bạch Lan đi gánh hát Kim Thanh
của bốn ngôi sao sân khấu Út Trà Ôn, Kim Chưởng,
Thanh Tao, Thúy Nga. Tại gánh hát Kim Thanh, Út Bạch Lan
được soạn giả Viễn Châu viết cho hai
câu vọng cổ thêm trong tuồng Đời cô Nga,
khiến cho ngôi sao sân khấu của Út Bạch Lan vụt
sáng bất ngờ.
Ký giả
Nguyễn Ang Ca viết trên trang kịch trường về
Út Bạch Lan như sau: “Út Bạch Lan, một ngôi sao lạ
vụt sáng ngời trên vòm trời sân khấu cải
lương.”
Ký giả Trần
Tấn Quốc viết: “Út Bạch Lan, một giọng ca
vọng cổ thảm sầu, bứt ruột bứt gan
người nghe.” Ký giả Kiên Giang viết: “Sầu nữ
Út Bạch Lan, chất giọng đồng pha thổ nghe
thương cảm chơi vơi, đêm đêm khơi
nguồn lệ của hàng ngàn khán giả ái mộ cải
lương.”
Út Bạch Lan
nổi danh trên các sân khấu các gánh hát Thanh Minh, Thanh Minh
Thanh Nga, Kim Chưởng, Kim Chung, gánh Út Bạch Lan – Thành
Được, và được khán thính giả yêu thích
qua nhiều vọng cổ thu thanh ở các hãng dĩa
Hồng Hoa, Lam Sơn, Continental, Việt Nam, Tứ Hải,
qua cả mấy trăm bài vọng cổ và tân cổ giao
duyên.
Giọng ca
của Út Bạch Lan thật là ngọt ngào, mang đậm
chất bi thương khiến cho người nghe Út
Bạch Lan ca vọng cổ đều bùi ngùi thương
cảm. Đó là chất giọng đồng pha thổ,
giọng rất trong và ấm, ca rõ lời và sâu lắng
như rót mật vào lòng người nghe.
Trong số
nghệ sĩ được khán giả mộ điệu
và báo chí kịch trường phong tặng những biệt
danh, mỹ hiệu, nữ nghệ sĩ Út Bạch Lan là
người được tặng nhiều biệt danh
nhất. Út Bạch Lan ở làng dĩa nhựa
được gọi là Nữ Hoàng Vọng cổ, ở
sân khấu các đoàn hát thì được gọi là
đệ nhất đào thương, Nữ Hoàng Sầu
Mộng, Sầu Nữ Út Bạch Lan, Út Bạch Lan còn có
biệt danh Vương Nữ Sương Chiều vì cô ca
bài Sương Chiều, giọng ca luyến láy cũng
rất êm dịu và quyến rũ như những bài
vọng cổ bất hủ đã kể.
Út Bạch Lan và
Thành Được là cặp diễn viên lý tưởng
nhất trong thập niên 60 trên sân khấu Kim Chưởng,
cô có những vai hát để đời qua các tuồng Thuyền
Ra Cửa Biển, Áo Trắng Nàng Mộng Trinh, Nửa
Bản Tình Ca, Chưa Tắt Lửa Lòng.
Trên sân khấu Kim
Chưởng, mối tình đầu nẩy nở giữa
Út Bạch Lan và Thành Được, đưa tới hôn
nhơn có giá thú, do nghệ sĩ Phùng Há đứng làm chủ
hôn.
Năm 1961, Út
Bạch Lan – Thành Được rời sân khấu Kim
Chưởng, lập gánh hát Út Bạch Lan-Thành
Được, với hai nghệ sĩ Phùng Há, Ba Vân làm
chỉ đạo nghệ thuật, hát các tuồng Trảm
Mã Trà, Đêm Huyền Diệu, Khi Rừng Mới Sang Thu, Bao
Giờ Vườn Sứ Mưa Hoa, Khi Hoa Anh Đào Nở,
Trăng Sương Cầu Trúc, Sầu Qua Mấy Nhịp
Cầu Duyên…
Năm 1962,
đoàn hát Út Bạch Lan-Thành Được rã, hai nghệ
sĩ này trở về hát cho đoàn hát Thanh Minh Thanh Nga,
nổi tiếng qua các tuồng Nửa Đời
Hương Phấn, Con Gái Chị Hằng, Bóng Chim Tăm
Cá, Đôi Mắt Người Xưa, Rồi Ba Mươi
Năm Sau, Ngược Dòng Sông Lổi, Áo Cưới
Trước Cổng Chùa, Bọt Biển…
Năm 1965, hôn
nhơn Út Bạch Lan – Thành Được gảy
đổ, Út Bạch Lan ký hợp đồng hát cho đoàn
hát Kim Chung 4, Thành Được vẫn ở lại hát cho
đoàn Thanh Minh Thanh Nga.
Đến năm
1966, Út Bạch Lan lập gánh hát Tân Hoa Lan, hát nhiều
tuồng nổi danh như tuồng Cổ Xe Độc
Mã, Bụi Mờ Ải Nhạn, Anh Hùng Xạ Điêu,
Đi Biển Một Mình… Đoàn hát Tân Hoa Lan giải tán
năm 1975.
Sau năm 1975, Út
Bạch Lan hát cho đoàn cải lương Saigon 1, sau
đó cô về quê ở Tân An, hát cho đoàn hát cải
lương Long An.
Hiện nay Út
Bạch Lan đã 75 tuổi, có 63 năm nổi danh trên sân
khấu cải lương và ở địa hạt hát
dĩa, giọng cô vẫn còn mượt mà, êm dịu. Út Bạch
Lan trong cuối đời đi hát, đã dành nhiều
thời gian đi hát gây quỷ từ thiện, hát giúp các
chùa trong các dịp lễ Vu Lan, các rằm thượng
ngươn.
Út Bạch Lan,
một giọng hát vượt thời gian, hiếm có trong
nền nghệ thuật cải lương suốt trong
hơn nửa thế kỷ qua. Trong chương trình Những
Cánh Chim Không Mỏi, vinh danh nữ nghệ sĩ Út Bạch
Lan, nhà thơ Kiên Giang tặng cho Út Bạch Lan bốn câu
thơ:
Lắng
đọng gồm thâu những cuộc đời,
Vào
hồn “sầu nữ” thấm tình người,
Cho nên
nghệ thuật thanh xuân mãi,
Tiếng
hát ngàn xa vượt tuổi trời.
Dù đang ở
Canada cách Việt Nam hơn hai mươi ngàn cây số, khi
nhớ về các bạn nghệ sĩ, Nguyễn
Phương vẫn thường nghe giọng ca của Út
Bạch Lan, Ngọc Giàu, Thanh Nga, Hữu Phước, Út Trà
Ôn qua các băng từ và dĩa hát. Khoảng cách không gian và
thời gian không quan trọng, mỗi lần nghe giọng
hát của Út Bạch Lan, tôi vẫn bồi hồi xúc
cảm như mới ngày nào xem Út Bạch Lan hóa thân vào vai
Hương trong tuồng Nửa Đời Hương
Phấn trên sân khấu Thanh Minh Thanh Nga.
Vượt lên
trên tất cả, ở đâu đâu, Út Bạch Lan cũng
có tri âm tri kỷ, có người yêu quý giọng ca vàng
của cô.
7/2009
ngocanh (Theo SG Nguyễn Phương - DACTD)
Nguồn: http://cailuongvietnam.com